Pierwsi Piastowie
Aktualności
W IX wieku na południe od Karpat następuje szybki rozwój organizacji państwowych ludów słowiańskich. Powstało państwo morawskie, które wkrótce opanowało małe księstwa Czech i Panonii. Wpływy Księstwa Morawskiego rozciągały się poza Karpaty na południową Polskę i przyspieszyły powstawanie organizacji państwowych Wiślan zamieszkujących Górną Wisłę. Polanowie, okupując obszar, który później stał się Wielkopolską, zapoczątkowali pierwszą panującą w Polsce dynastię, Piastów.
Zjednoczenie wszystkich ludów słowiańskich Polski w jedno państwo dokonali Polanie w X wieku. W tym stuleciu powstały także sąsiadujące z Polską państwa: Czechy, Węgry i Ruś.
Pierwszym historycznym władcą Polski był Mieszko I. Dworska tradycja zachowała imiona jego trzech bezpośrednich przodków: Siemowita, Lestko i Siemomysła. Pod władzą Mieszka I znalazły się w 960 r. księstwa wielkopolskie, kujawskie, łęczyckie i sieradzkie. Bardzo prawdopodobne, że ogarnęła ona również Mazowsze. Jego wpływy sięgały aż do ujścia Wisły, zamierzał też zawładnąć Pomorzem Zachodnim.
W 965 Mieszko sprzymierzył się z Czechami i wziął za żonę księżniczkę czeską Dobrawę. Unia ta umożliwiła mu przyjęcie chrześcijaństwa w 966 roku. Przyjęcie chrześcijaństwa było ważną decyzją polityczną, gdyż umocniło pozycję Polski w Europie i ułatwiło budowę potęgi państwowej. Jako władcy chrześcijańskiemu Mieszkowi łatwiej było nawiązywać kontakty polityczne i rozwijać organizację swojego królestwa. Konsolidacja władzy państwowej następowała równolegle z rozwojem organizacji kościelnej. Na arenie międzynarodowej nawrócenie na chrześcijaństwo dostarczyło ideologicznych argumentów do walki z pogańskimi ludami Pomorza.
W toku walk na Pomorzu Zachodnim doszło do pierwszej konfrontacji z Cesarstwem Niemieckim. W 976 Mieszko I odrzucił wyprawę cesarza Ottona II, ale musiał zgodzić się na płacenie daniny za ziemie, które właśnie podbił. Około 990 r. zerwał sojusz z Czechami i przyłączył do swojego państwa ziemie śląskie i krakowskie, które przez pewien czas były zależne od władców czeskich. Podczas swojego długiego panowania Mieszko I zdołał ustanowić swoją władzę nad ziemiami między Odrą, Bugiem, Karpatami i Bałtykiem. Czynnikami, które sprzyjały trwałości tego związku, było podobieństwo kultury i języka różnych plemion oraz brak naturalnych przeszkód między nimi. Już pod koniec X i na początku XI wieku nazwa Polska pojawia się po raz pierwszy w dziełach obcych pisarzy, którzy dowiedzieli się o państwie Piastów.
Najstarszy syn Mieszka, Bolesław Chrobry, kontynuował politykę ekspansji ojca. Pomógł św. Wojciechowi, biskupowi praskiemu, w jego misji na ziemie Borusów, przedsięwzięciu zakończonym męczeńską śmiercią biskupa. Święty Wojciech był łączony z hierarchią kościelną i władcami Cesarstwa Niemieckiego, będąc postacią bardzo popularną. Jego szczątki spoczęły w Gnieźnie, a nieco później, w roku 1000, młody cesarz Otton III udał się na uroczystą pielgrzymkę do grobu swego przyjaciela Wojciecha.
Z tej okazji odbyło się spotkanie cesarza z Bolesławem Chrobrym, podczas którego ogłoszono utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i kilku biskupstw zależnych, dzięki czemu młode państwo polskie otrzymało odpowiednio zorganizowaną hierarchię kościelną. Wcześniej Mieszko I poddał swój kraj władzy papieża, chcąc tym samym znaleźć poparcie dla roszczeń Cesarstwa Niemieckiego. W roku 1000 na krótko zaszły okoliczności, które sprzyjały przychylnemu stosunkowi do Polski ze strony najwyższych hierarchów średniowiecznej Europy, papieża i cesarza germańskiego. Bolesław popierał uniwersalistyczny program Ottona III. Jednak przedwczesna śmierć cesarza doprowadziła do radykalnej zmiany stosunków.
W toku walk o sukcesję cesarstwa między różnymi księstwami niemieckimi Bolesław Chrobry zajął Łużyce i Czechy (1003), a jego wojska wkroczyły do Bawarii, wspierając margrabiego Ekkeharda, najsłabszego z kandydatów do tronu. Akcja ta zapoczątkowała długą wojnę między Polską a Cesarstwem Niemieckim, która trwała od 1003 do 1018 roku, podczas której ujawnił się militarny talent Bolesława. Chociaż nie udało mu się utrzymać Czech pod swoją kontrolą, był odtąd najpotężniejszym księciem słowiańskim. Po zawarciu pokoju z Cesarstwem Niemieckim pod Budziszynem w 1018 r. od razu wyruszył na wyprawę na Ruś i intronizował w Kijowie krewnego swego, księcia Świętopełka.
W ostatnich latach panowania Bolesława Chrobrego młode państwo polskie umocniło i rozszerzyło swoje wpływy. W 1025 roku, na krótko przed śmiercią, Bolesław otrzymał od papieża długo oczekiwaną koronę królewską, tym samym definitywnie uznając państwo polskie wśród innych królestw Europy.
Przyjęcie chrześcijaństwa otworzyło Polsce drzwi do dziedzictwa kulturowego starożytności i europejskiej kultury średniowiecznej. Wprowadzono pismo, które początkowo ograniczało się tylko do kręgów kościelnych, nawiązano liczne kontakty z europejskimi ośrodkami kultury. Zagraniczni rzemieślnicy przybywali do Polski i budowali pierwsze katedry i rezydencje królewskie w Gnieźnie, Poznaniu, Krakowie i innych miejscach. Również cudzoziemiec, św. Bruno, biskup Kwerfurtu, sporządził memoriał, w którym usprawiedliwiał politykę Bolesława Chrobrego w czasie jego walk z Cesarstwem. W ten sposób odwoływał się również do pisemnej argumentacji w walkach politycznych.
Na początku XI wieku powstały pierwsze polskie miasta. Początkowy rozwój urbanizacji przyspieszył zróżnicowanie gospodarcze i społeczne Polski, która do czasów wczesnych Piastów stała się monarchią oligarchiczną rządzoną przez króla i niewielką grupę arystokratów, z których każdy posiadał dwór i dwór. własna armia. Jednak latyfundia były nadal słabo rozwinięte, a notabli dworscy czerpali większość swoich dochodów z zarządzanych przez siebie instytucji państwowych.
W XI wieku kraj zjednoczony przez pierwszych Piastów przeżywał wyraźne tendencje separatystyczne. Ludność nie zawsze była skłonna pokornie przyjmować dostojników narzucanych jej przez króla. Było to również niekorzystne dla duchowieństwa chrześcijańskiego, które chciało wykorzenić swoje świeckie zwyczaje. Pogańskie miejsca kultu były niszczone, a największe z nich próbowały wznosić chrześcijańskie katedry. Kościół dążył także do nadania charakteru chrześcijańskiego wielu świątom i tradycyjnym obrzędom pogańskiej starożytności. Ten proces chrystianizacji obyczajów postępował powoli i miał trwać kilka stuleci.
Radykalizm i nietolerancja misjonarzy doprowadziły w trzeciej dekadzie XI wieku do powstania ruchów antychrześcijańskich. Pragnienia secesji były szczególnie odczuwalne na Mazowszu. Nieoczekiwany najazd czeskiego Brzetysława w 1038 r. spustoszył główne miasta Wielkopolski. Śląsk był przez pewien czas w rękach Czechów. Utrata Pomorza odcięła resztę Polski od Bałtyku. W tej sytuacji władcy przenieśli swoją kwaterę główną do Krakowa i stamtąd przystąpili do odbudowy państwa, gdyż Kraków był lepiej skomunikowany z ośrodkami politycznymi wschodniej i zachodniej Europy.
Panowanie Kazimierza Odnowiciela i jego syna Bolesława Śmiałego (1058 – 1079) odznaczało się reorganizacją monarchii. W świetle ówczesnej doktryny politycznej władca był absolutnym panem kraju i jego mieszkańców, których w tym czasie było około miliona. Cała ludność podlegała królewskim namiestnikom i oprócz wykonywania innych usług na rzecz domu królewskiego musiała płacić daninę w naturze. Władcy zastrzegali sobie prawo polowania na grubą zwierzynę oraz wędkowania w głównych rzekach i jeziorach. W czasie konfliktu między cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII Bolesław Śmiały opowiedział się po stronie papieża iw 1076 r. koronował się w obecności legatów papieskich w katedrze gnieźnieńskiej. Mimo zwycięskiej wyprawy na Kijów i niezaprzeczalnych sukcesów w wewnętrznej konsolidacji kraju, Bolesław Śmiały musiał stawić czoła otwartemu buntowi arystokracji, obawiającej się rosnącej potęgi. Egzekucja biskupa krakowskiego Stanisława w 1079 roku pogorszyła sytuację i król musiał szukać schronienia na Węgrzech. Za panowania jego młodszego brata Władysława Hermana wpływy magnackie na dworze królewskim rosły, choć później zostały ponownie ograniczone przez syna Władysława Hermana, Boleslao Bocatorcida (1106 – 1138). Po wypędzeniu starszego brata Zbigniewa z Polski, Bolesław III skoncentrował w swoich rękach całą władzę. Odparł inwazję cesarza niemieckiego Henryka V, zabezpieczył południową granicę Polski przed roszczeniami czeskimi i rozpoczął szybkie odbicie Pomorza, które zostało oddzielone od Polski w zamieszaniu po śmierci Bolesława Chrobrego. Zwycięstwo Nakła (1113) pozwoliło mu zająć ziemie gdańskie. W 1122 Bolesław Bocatorcida podbił także księcia zachodniopomorskiego.
Sukcesy w polityce zagranicznej pozwoliły Bolesławowi podjąć się reorganizacji stosunków wewnątrz kraju. W obliczu rosnących wpływów arystokracji starał się pozyskać poparcie hierarchii kościelnej, chcąc uczynić z niej partię przychylną jego polityce.
Źródło: „Rysunek historyczny Polski”,
Biblioteka Polska Im. Ignacego Domeyki
Transkrypcja: Honorio Szelagowski
Dyrektor Prasowy CiPol
