Godło Państwowe
Aktualności
Najstarszym symbolem narodowym Polski, jak wszystkich narodów Europy, jest godło, czyli broń. Jest to wizerunek orła białego na czerwonym polu. Początki tego znaku sięgają czasów Piastów, kiedy kształtowało się państwo polskie. Historycy nie byli w stanie z całą pewnością wyjaśnić powodu wyboru takiego godła. Przeważa pogląd, że wizerunek orła, który pojawia się od początku XIII wieku na pieczęciach książąt piastowskich, był ich herbem prywatnym, wybranym niezależnie, choć w ramach tradycji heraldycznej ustalonej wcześniej w zachód Europy.
Zgodnie z doktryną polityczno-prawną średniowiecza suweren symbolizował państwo. Z tego samego powodu prywatny herb monarchy był symbolem ziem i poddanych, którymi rządził. Próby zjednoczenia ziem polskich podjęte pod koniec XIII wieku przez księcia wielkopolskiego Przemysła II z rodu Piastów sprawiły, że jego herb prywatny – orzeł biały – został podniesiony do rangi symbolu jedności państwa, do rangi godła Królestwa Polskiego. W tym sensie wizerunek orła białego w koronie jako symbolu godności królewskiej pojawiał się na pieczęciach królów jednoczących Polskę: wspomnianego Przemysła II, a później Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Rola tego symbolu została ugruntowana dzięki coraz silniejszemu poczuciu świadomości narodowej. O wielkiej sile moralnej bijącej z godła królestwa świadczy opis walki w obronie wielkiej chorągwi z orłem podczas bitwy pod Grunwaldem w 1410 r., który znajdujemy w kronikach Jana Długosza.
Wizerunek orła jako państwowy symbol Polski uzyskał ostateczną formę w połowie XIV wieku. Ówczesny orzeł ze swoją ostro zarysowaną sylwetką, dumnie odrzuconą do tyłu głową w koronie, ostrym dziobem i rozpostartymi skrzydłami skrzyżowanymi opaską, robi wrażenie. Emanuje z niej moc i majestat. Później polski orzeł kilkakrotnie zmieniał swój kształt, zgodnie z gustami kolejnych epok. Gotycki wizerunek herbu Piastów i pierwszych Jagiellonów ustąpił miejsca renesansowej sylwetce orłów Zygmunta I i Zygmunta Augusta. W XVIII wieku orzeł otrzymał formy klasyczne, przez bardzo długi czas nie zmieniając swojego wizerunku. Jednak zmieniający się kształt, znaczenie tego symbolu było zawsze takie samo.
Za panowania dynastii Jagiellonów iw czasach późniejszych polski orzeł pojawiał się razem w tej samej tarczy z godłem Litwy – Pogonią – symbolizującym unię obu narodów. Wizerunek orła oprócz tego, że był oficjalnym godłem państwowym, pojawiał się wraz z monogramem lub herbem króla na monetach, pieczęciach urzędowych, chorągwiach wojskowych itp.
Orzeł z białym upierzeniem i koroną wyrył się w świadomości narodu jako znak Polaków, symbol państwa i ciągłości ich niezależnej politycznej egzystencji. Z tego powodu, gdy Polska utraciła niepodległość w wyniku dystrybucji, mocarstwa opresyjne zabroniły używania godła. Zastąpiły go sztucznie wymyślone znaki; najpierw godło Księstwa Warszawskiego, stworzone przez Napoleona (herb dynastii saskiej dołączony do polskiego orła), a później godło Królestwa Polskiego: dwugłowy czarny orzeł Rusi z polskim orłem na piersi. Pokonał powstanie styczniowe, zlikwidował nawet ten namiastkę dawnego godła Polski; orzeł biały został znaleziony na skrzydłach orła carów, obok herbów innych prowincji Rosji. Również na ziemiach polskich zaboru pruskiego i austriackiego zakazano używania orła białego, wprowadzając w zamian herb obu monarchii.
Rozbiory i utrata niepodległości, które stały się tragedią w życiu narodu, były zarówno czynnikami zachęcającymi, jak i przyspieszającymi rozwój polskiej myśli patriotycznej. Orzeł biały, oficjalnie zakazany emblemat, stał się symbolem najgorętszych uczuć patriotycznych, świadectwem dawnej świetności państwa polskiego i ucieleśnieniem marzeń o wolności.
Wizerunek orła towarzyszył wszystkim zrywom patriotycznym i ruchom wyzwoleńczym Polaków, których nie brakowało w XIX wieku. W czasie powstania listopadowego 1830-1831 spontanicznie odrzucono godło Królestwa Polskiego, przywracając orła i pogoń. Pogoń, symbol Litwy, miała oznaczać odrodzenie państwa polskiego w jej dawnych granicach. Podobne intencje skłoniły rząd powstańczy 1863 r. do umieszczenia na swoich pieczęciach Orła i Pogoni, a także wizerunku Archanioła, symbolu ziem ruskich.
Ruchy wyzwoleńcze XIX wieku wraz z hasłem niepodległościowym podniosły także programy reform społecznych i swobód demokratycznych. W takich okolicznościach musieli rozstrzygnąć dylemat: czy godło walczących o wolność i demokrację nosić koronę, czy nie?
Korona na głowie orła nasuwała skojarzenia z monarchicznym ustrojem państwa polskiego, a rewolucyjne i demokratyczne skrzydło ruchów wyzwoleńczych domagało się stworzenia państwa opartego na równości społecznej. Zewnętrznym przejawem tej idei, obok bardzo radykalnych prób zmiany godła, było odrzucenie korony.
Orzeł bez korony powiewał na sztandarze Towarzystwa Demokratycznego Polski utworzonego w 1832 roku na emigracji. Kiedy Wiosna Ludów pojawiła się na sztandarach wojsk polskich walczących w obronie rewolucji węgierskiej. Było to godło Legionu zorganizowanego przez Adama Mickiewicza we Włoszech. W Polsce niekoronowany orzeł towarzyszył powstaniu krakowskiemu 1846 r., zdobiąc także sztandary niektórych oddziałów powstańczych z 1863 i 1864 r.
W czasie I wojny światowej niektóre polskie jednostki wojskowe, utworzone w różnych krajach Europy oraz w Stanach Zjednoczonych, przyjęły godło niekoronowanego orła. Również formowane na ziemiach polskich oddziały początkowo posługiwały się tym samym obrazem.
Odrodzone w 1918 r. państwo polskie uczyniło orła w koronie swoim godłem, mimo prób krótkotrwałego socjalistycznego rządu Jędrzeja Moraczewskiego, by użyć orła bez korony.
W 1919 roku oficjalnie zatwierdzono godło państwowe: orzeł biały ze złotą koroną, dziobem i pazurem, również złotym, na czerwonym polu. W 1927 r. wprowadzono nowy projekt godła według projektu prof. Zygmunta Kamińskiego; był to ten sam orzeł biały, ale stylizowany w inny sposób, na czerwonym polu.
Godło i inne polskie symbole narodowe zostały brutalnie zdeptane przez hitlerowskiego okupanta. Zostały one wzniesione przez Polaków jako symbole oporu. Zakazany w czasie okupacji orzeł stał się jawnym symbolem walczącej Polski: konspiracyjnego frontu zorganizowanego w kraju i formowanej za granicą armii polskiej. W lewicowym nurcie bojowników o wolność odżyły wówczas tradycje orła bez korony. Był to emblemat oddziałów Gwardii Ludowej i Armii Ludowej oraz polskich formacji wojskowych tworzonych na terenie Związku Radzieckiego.
PRL uznał orła bez korony za swoje godło. Znaczenie zachodzącej zmiany bardzo trafnie wyjaśnił poeta Konstanty Ildefons Gałczyński, poświęcając wiersz „orłowi, który zdjął koronę, aby złożyć ją u stóp ludu”.
Dekret z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach państwowych PRL potwierdził sylwetkę orła według projektu z 1927 r. (usunięcie korony). Ustawa o godle, barwach i hymnie Polski z 31 stycznia 1980 r. powtarza te same przepisy.
Źródło: „Rysunek historyczny Polski”,
Biblioteka Polska Im. Ignacego Domeyki
