Druga Rzeczpospolita
Aktualności
W 1921 r. Polska liczyła 27,2 mln mieszkańców, w 1939 r. ponad 35 mln. Zajmował powierzchnię 388 500 km2. Polacy stanowili dwie trzecie ludności. Na drugim miejscu uplasowali się Ukraińcy, którzy stanowili 15 proc. ogółu ludności. Byli też Żydzi, Białorusini i Niemcy. Około 10 milionów Polaków przebywało poza granicami kraju, głównie w regionach przygranicznych Niemiec, Związku Radzieckiego i Czechosłowacji. W Stanach Zjednoczonych mieszkało kilka milionów polskich emigrantów
Polska była krajem rolniczym. Ponad dwie trzecie ludności mieszkało na wsi. Struktura agrarna charakteryzowała się przewagą gospodarstw małych, do 5 ha, które na ogół nie wystarczały ich właścicielom jako źródło utrzymania. Tego rodzaju wyzysk obfitował przede wszystkim w starej dywizji austriackiej. Prawie połowa gruntów ornych i leśnych należała do wielkich obszarników i państwa. Niedobór ziemi był dla chłopów poważnym problemem społecznym i politycznym. Właściciele wielkich majątków, na ogół potomkowie dawnej arystokracji, mieli wystarczające uprawnienia, by przeszkodzić w przeprowadzeniu radykalnej reformy rolnej. Na wsi było wielu bezrobotnych bez niezbędnych środków do przeżycia. Wprawdzie zatwierdzono dwie ustawy związane z przeprowadzeniem reformy rolnej, ale w ciągu 20 lat powierzchnia użytków rolnych w rękach wielkich obszarników zmniejszyła się zaledwie o około 3 mln ha, czyli o 50 proc. . To nie wystarczyło do widocznej poprawy sytuacji na wsi, której siła nabywcza była dość niska i spowalniała rozwój gospodarczy kraju. W miastach mieszkało w 1921 r. zaledwie 24 proc. mieszkańców. Tuż przed II wojną światową ludność miejska stanowiła już około 30 proc. Przemysły, z których najbardziej rozwinięte to górnictwo, włókiennictwo i żywność, zlokalizowane były głównie w południowo-zachodniej i centralnej części kraju (Śląsk, Kraków, Warszawa i Łódź). Dominował drobny przemysł i przetwórstwo. Około połowa pracowników pracowała w małych firmach zatrudniających nie więcej niż 5 pracowników.
I wojna światowa spowodowała w Polsce wielkie zniszczenia. Około 90 procent powierzchni kraju było terenem działań wojennych, czasem bardzo długotrwałych. Straty oszacowano na 2 miliardy dolarów. Zniszczenia zostały zlikwidowane w krótkim czasie, ale odbudowa przemysłu przebiegała znacznie wolniej. Stąd produkcja przemysłowa bezpośrednio po wojnie była o 50% niższa niż przed wojną. Dopiero w okresie pewnego ożywienia gospodarczego lat 1928-1929 nastąpił wyraźny wzrost poziomu produkcji i powstały nowe zakłady przemysłowe. Na początku lat 30. Polską wstrząsnął kryzys gospodarczy, który dotknął wiele krajów świata. Produkcja została zmniejszona o połowę, a bezrobocie wzrosło. Pogorszyły się również warunki życia mieszkańców obozu. W połowie lat trzydziestych Polska zaczęła się odradzać. Produkcja stopniowo wzrastała, liczba bezrobotnych malała, a gospodarka wkraczała w nową fazę rozkwitu. Licząc produkcję z 1928 roku na 100, produkcja z 1939 roku wynosiła już 119. Jednak bezrobocie nie przestało być poważnym problemem, gdyż dotykało 10 procent pracujących. Na nieregularny rozwój polskiej gospodarki złożyło się wiele przyczyn, z których najważniejszym był brak kapitału. Różne gałęzie przemysłu były silnie uzależnione od kapitału zagranicznego. Próby przezwyciężenia tej zależności nie dawały większych rezultatów. W kraju brakowało niektórych gałęzi przemysłu, część produkcji nie odpowiadała krajowym potrzebom. Do tego należy dodać zły stan łączności. Po dwudziestu latach nieustannych starań o zmianę tego stanu rzeczy udało się przynajmniej zintegrować różne regiony kraju w jednolity organizm gospodarczy. Zauważalny był postęp w sektorze kolejowym, polegający na układaniu nowych torów między głównymi ośrodkami kraju. Punktualność, poziom techniczny i jakość usług polskich kolei stała się przysłowiowa. W Gdyni powstał największy i najnowocześniejszy port na Bałtyku. Sama Gdynia z małej wioski rybackiej przekształciła się w stutysięczne miasto. Powstała skromna, ale nowoczesna flota handlowa. W 1936 r. rozpoczęto budowę licznych zakładów przemysłowych w tzw. Centralnym Okręgu Przemysłowym, który obejmował najbardziej zacofane i przeludnione tereny centralnej Polski. Był to ambitny program inwestycyjny promowany przez Ministra Przemysłu i Handlu Eugeniusza Kwiatkowskiego, który wywarł znaczny wpływ na działalność gospodarczą kraju. Rozwój Centralnego Okręgu Przemysłowego przerwał wybuch II wojny światowej.
Warszawa została zmodernizowana i rozbudowana w dużej mierze dzięki działalności prezydenta Stefana Starzyńskiego. Poznań, Kraków, Lwów i inne miasta również miały znaczący rozwój urbanistyczny.
Wysiłek gospodarczy dokonany między dwiema wojnami światowymi był znaczący, zwłaszcza w przemyśle chemicznym, elektronicznym, zbrojeniowym i transportowym.
Istnienie własnego państwa ułatwiło proces integracji ziem polskich. Utworzono i skonsolidowano jednolitą narodową jednostkę gospodarczą. Postępował proces ujednolicania praw i instytucji. Wielki impuls otrzymało szkolnictwo i uniwersytety, którym udało się znacznie zmniejszyć analfabetyzm. Niepodległość stymulowała rozkwit kulturalny i artystyczny. Choć pisarze początków niepodległości byli raczej kontynuatorami poprzedniej epoki, jak Stefan Żeromski, Władysław Reymont czy Andrzej Strug, przed II wojną światową ukazały się rewolucyjne dzieła Brunona Jasieńskiego i Leona Kruczkowskiego, pierwsze powieści o charakterze społecznym Marii Dąbrowskiej i Zofii Nałkowskiej, a także dzieła prekursorów nowych nurtów literackich, jak Brunona Schulza, Witolda Gombrowicza czy Stanisława Ignacego Witkiewicza. W poezji wystarczy wymienić Jana Kasprowicza, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Lechonia, Antoniego Słonimskiego, Juliana Przybosia czy Władysława Broniewskiego jako przykłady wielkiej eksplozji talentów.
Pomimo czynników hamujących rozwój Polski, takich jak struktura społeczna i zacofanie odziedziczone po okresie dystrybucji, postęp kulturalny był ogromny i przyczynił się do ukształtowania pokolenia, które będzie musiało oprzeć się trudnej próbie wojny światowej II i okupacja hitlerowska.
Źródło: „Rysunek historyczny Polski”,
Biblioteka Polska Ignacego Domeyki
Transkrypcja: Honorio Szelagowski,
Dyrektor prasowy CiPol
