Kto umożliwił odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku?
Aktualności
CZĘŚĆ 2
„. Przemilczali też, kto będzie przyszłym monarchą odrodzonego państwa. Wkrótce dla wszystkich stało się jasne, że zależy im tylko na pozyskaniu polskich rekrutów. W kolejnych miesiącach na terenach okupowanych powstały polskie instytucje administracji publicznej, takie jak Tymczasowa Rada Państwa, Rada Regencyjna, a nawet rząd. Działały jednak tylko jako „rady doradcze” władz okupacyjnych.
Wiosną 1917 r. legioniści byli sfrustrowani i niepewni przyszłości. Wtedy to Legiony zostały przekazane pod dowództwo niemieckie i stały się podstawą przyszłego Wojska Polskiego. Legioniści zaczęli się obawiać, że ich formacje mogą utracić swój ściśle polski i narodowy charakter. Zmienił się także kontekst międzynarodowy sprawy polskiej. W Rosji obalono carat, a potężne Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny przeciwko państwom centralnym. W takiej atmosferze Piłsudski czuł, że sojusz taktyczny, który zawarł na początku wojny z państwami centralnymi, zaczyna być ciężarem. Lipiec 1917 był politycznym punktem zwrotnym. Na prośbę Piłsudskiego większość legionistów (głównie żołnierze z 1 i 3 Brygady, wśród których większość żołnierzy stanowili jego zwolennicy) odmówiła złożenia nowej wersji przysięgi wojskowej, co zmusiło ich do zachowania lojalności wobec państw centralnych do końca trwającej wojny. W rezultacie rozwiązano Legiony Polskie. Legionistów, dawnych poddanych rosyjskich, więziono w obozach w Szczypiornie koło Kalisza, w Beniamíwie koło Zegrza iw Łomży. Wręcz przeciwnie, poddani austriaccy zostali wcieleni do armii austro-węgierskiej i wysłani na front włoski. Na pomoc więźniom społeczeństwo polskie organizowało zbiórki pieniędzy i materiałów, a uciekinierom z obozów pomagano ukrywać się przed władzami. Piłsudski został internowany w więzieniu wojskowym w starej twierdzy Magdeburg. „Generał brygady”, jak go niektórzy nazywali, wyrósł na legendarnego męczennika za sprawę narodową. Jego rok uwięzienia pomógł mu również odrzucić nienawiść sojusznika do państw centralnych, stając się w ten sposób wiarygodnym w oczach przywódców potrójnej ententy. Fakt ten stał się niezwykle ważny zaraz po zakończeniu wojny. Tylko żołnierze 2 Brygady, w większości poddani austriaccy, złożyli przysięgę. Walczyli z Rosjanami, razem z armią austro-węgierską, jako Polski Korpus Posiłkowy. Jej komendantem został wkrótce Józef Haller.
Na Zachodzie luminarze polskiej kultury aktywnie lobbowali za „kwestią polską”. Ignacy Paderewski zbierał pieniądze dla ofiar wojny na ziemiach polskich i namawiał zachodnich polityków do poparcia idei niepodległości Polski. W wyniku działań Paderewskiego i innych prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson (który przystąpił do wojny w kwietniu 1917 r.) zaczął faworyzować Polaków. Postulat niepodległości Polski został szybko dostrzeżony także przez innych przywódców Ententy. We Francji, złożona głównie z ochotników polonijnych, utworzono Wojsko Polskie (Błękitna Armia).
Po obaleniu caratu w armii rosyjskiej utworzono oddziały ogólnopolskie (trzy korpusy). Jej członkowie starali się zdystansować od narastającego w Rosji chaosu, a po rewolucji październikowej starali się zachować neutralność w wojnie między Armią Białą i Czerwoną. W wyniku ciągłych zmian politycznych w Rosji jej zachodni sojusznicy, czyli Wielka Brytania, Francja i Włochy, zaczęli postrzegać Polaków jako pożądanych sojuszników. Latem 1917 roku we Francji rozpoczęło się formowanie Wojska Polskiego, od koloru mundurów nazywanego Armią Błękitną. Wkrótce w ich szeregi dołączyli ochotnicy z Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Kanady, a także polscy jeńcy wojenni z armii niemieckiej. Błękitna Armia rozpoczęła walkę z Niemcami w ostatnich dniach wojny.
W lutym 1918 r. mocarstwa centralne podpisały z Ukrainą układ brzesko-litewski (UNR), co z polskiej perspektywy było bardzo szkodliwe. Rozczarowani Polacy ostatecznie zerwali więzi z państwami centralnymi i przenieśli nadzieję na odbudowę Polski na państwa Ententy. Rozwiązano ostatnie polskie dywizje, które walczyły u boku państw centralnych. W swoim przemówieniu do Kongresu w styczniu 1918 r. Woodrow Wilson zapowiedział odbudowę niepodległej Polski z dostępem do morza, czyniąc z niej jeden z warunków trwałego pokoju.
Umowa podpisana przez Niemcy i Austro-Węgry z nowo powstałą Ukraińską Republiką Ludową zakładała przekazanie Ziemi Chełmskiej Ukraińcom. Akt ten wywołał powszechną furię wśród polskiej opinii publicznej, która uznała ten dokument za kolejny rozbiór Polski. Ta wściekłość została wyrażona w gwałtownych demonstracjach i strajkach. W Galicji urzędnicy polskiego pochodzenia zrezygnowali ze stanowisk, osoby odznaczone przez państwo zwracały medale, a szlachcie odebrano tytuły. Polscy parlamentarzyści w Wiedniu zapowiedzieli wstępowanie do partii opozycyjnych. Rozwiązano także Polski Korpus Posiłkowy. Część jego żołnierzy przekroczyła granicę z Rosją, inni zostali internowani.
To, co pozostało z pozytywnego wizerunku państw centralnych w oczach polskiej opinii publicznej, zostało bezpowrotnie utracone. Polacy przyjęli radykalną, republikańską postawę, kwitła prasa podziemna, prosperowały tajne organizacje, takie jak założona przez Piłsudskiego w 1914 r. Polska Organizacja Wojskowa. Zdecydowana większość polskiego społeczeństwa zakorzeniła się w Entente i czekała na nowe wydarzenia.
Kiedy wojna na Zachodzie zakończyła się w październiku/listopadzie i rozpadło się Cesarstwo Austro-Węgierskie, Polacy zaczęli rozbrajać okupantów i tworzyć instytucje niepodległego państwa. Zwolniony z niewoli niemieckiej Józef Piłsudski, po przybyciu do Warszawy 11 listopada 1918 r., przejął pełnię władzy cywilnej i wojskowej Rady Regencyjnej jako Głowa Państwa. Rozpoczął się nowy epizod w historii Polski.
Na początku października 1918 r. wiadomość o niemiecko-amerykańskich negocjacjach dotyczących warunków zawieszenia broni spowodowała wzmożoną aktywność polityczną na ziemiach polskich. Rada Regencyjna ogłosiła proklamację Królestwa Polskiego z dostępem do morza. Zaczęto bojkotować prawa władzy okupacyjnej. Proces rozpadu Austro-Węgier pogłębiał się, powstawały nowe niepodległe państwa, a inne były wchłaniane przez sąsiednie kraje. 28 października 1918 r. w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna, która przejęła władzę w Galicji. Podobne ośrodki władzy powstały w innych miastach zachodniej Galicji, natomiast we wschodniej Galicji, w tym we Lwowie, Ukraińcy próbowali przejąć kontrolę.
Na terenie Królestwa Polskiego w nocy 6 listopada w wyzwolonym Lublinie utworzono rząd lewicowy z socjalistą Ignacym Daszyńskim na czele. Przedstawiono dalekosiężny program reform społecznych, obejmujący 8-godzinne zmiany, parcelację gospodarstw rolnych (później we własności chłopów bezrolnych i drobnych posiadaczy ziemskich) oraz nacjonalizację głównych gałęzi przemysłu. Wielu obawiało się, że głodujący kraj ogarnie rewolucyjny chaos, jak w sowieckiej Rosji. Hiszpański pandemia grypy zaczęła zbierać śmiertelne żniwo. Pod koniec października członkowie POW – przy wsparciu studentów, młodych robotników fabrycznych, harcerzy, strażaków i kolejarzy – zaczęli spontanicznie rozbrajać okupantów. W całym kraju zaczęły powstawać lokalne ośrodki władzy.
W zaborze pruskim przed grudniowym 1918 r. Niemcy mocno trzymali się władzy. Powołana w 1918 r. Naczelna Rada Ludowa stała się ośrodkiem polskiego życia politycznego. Polacy musieli czekać do grudnia na zbrojne powstanie przeciwko okupantom, ponieważ nowe władze republikańskie w Berlinie nadal zakładały, że wschodnie granice Niemiec będą granicami z 1914 roku.
10 listopada do Warszawy przyjechał pociągiem z Berlina Józef Piłsudski, który kilka dni wcześniej został zwolniony z więzienia. Niemcy mieli nadzieję, że swoją władzą zakończy chaos i zapewni pokojowy przemarsz wojsk niemieckich powracających do domu z Rosji. Następnego dnia Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu całą władzę cywilną i wojskową, a on przyjął tytuł Naczelnika Państwa. Lubelski rząd Ignacego Daszyńskiego podporządkował sobie także władzę Piłsudskiego. Mimo trudnych do dokładnego oszacowania strat ludzkich i materialnych w latach 1914-1918 rozpoczął się trudny i dramatyczny proces kształtowania granic i systemów politycznych odrodzonej Rzeczypospolitej.
To były drogi do Niepodległości…”
Źródło: Związek Polaków Republiki Argentyńskiej (UPRA)
Tekst: dr hab. Piotr Szlanta
Stulecie odzyskania przez Polskę Niepodległości
