Unia Królestwa
Aktualności
Rozwój gospodarczy oraz ewolucja miast i wsi pod koniec XIII wieku były czynnikami, które w największym stopniu przyczyniły się do integracji różnych księstw polskich, zwłaszcza Wielkopolski, Krakowa i Śląska. Idea zjednoczenia zdobywała coraz więcej zwolenników. Jako pierwszy podniósł flagę jedności książę Polski Przemysława Wielkopolskiego, który w 1295 roku koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Jednak rosnąca potęga tego władcy niepokoiła margrabiów brandenburskich, którzy kazali go zamordować. Śmierć króla w Rogoźnie w 1296 r. otwiera okres walk o koronę polską, w których początkowo triumfował król czeski Wacław II, który w 1300 r. okupował Wielkopolskę i Pomorze i koronował się w Gnieźnie. Jego najważniejszy rywal, książę kujawski Władysław Łokietek, książę równie skromny, co wytrwały, musiał opuścić kraj.
Panowanie Wacława II i jego syna Wacława III trwało sześć lat. Po jego śmierci Władysław Łokietek, wspierany przez rycerstwo i mieszczaństwo, wkroczył w 1306 r. do Krakowa. Krótko wcześniej zajął Sandomierz i znaczną część Małopolski. Na Pomorzu uznali nowego władcę, co zaowocowało interwencją Brandenburczyków. Władysław Łokietek zwrócił się o pomoc do Zakonu Krzyżackiego. Krzyżowcy wyparli Brandenburczyków z Pomorza, ale potem zdradziecko wymordowali polski garnizon w Gdańsku i do 1309 roku zajęli całe Pomorze. Jednak mimo wielu porażek, powstań miast Małopolski i ciągłego zagrożenia ze strony czeskiej dynastii Luksemburgów, Marszu Brandenburskiego i Zakonu Krzyżackiego, Władysław Łokietek zdołał zjednoczyć dwa najważniejsze księstwa: Wielkopolskie i Małopolskie .
To pozwoliło mu rozpocząć aktywną politykę międzynarodową i odzyskać koronę przy pomocy kurii awiniońskiej. Jego działalność zjednoczeniowa, wspierana przez szlachtę, znaczną część arystokracji i duchowieństwo polskie, zakończyła się koronacją Władysława Łokietka w Krakowie 2 stycznia 1320 r. Władysław nie był jednak w stanie przywrócić Koronie księstwa śląskie. Jemu też nie udało się odzyskać Pomorza, mimo że dwór pod przewodnictwem legata papieskiego wydał w 1321 r. korzystny dla niego wyrok w Inowrocławiu. Później Władysław zawarł sojusz z Litwą (1325 r.), wykorzystując niebezpieczeństwo, że reprezentował go Zakon Krzyżacki. Za panowania Łokietka rozpoczął się szereg długich wojen z Zakonem Krzyżackim, z których najważniejszym epizodem była bitwa pod Płowcami w 1331 roku.
W wieku XIV wzrasta polityczna obecność Polski, Czech i Węgier na arenie europejskiej. Wielki rozwój gospodarczy i kulturalny tego regionu kontynentu przypadł na okres, w którym kraje Europy Zachodniej i Południowej przeżywały głęboki kryzys spowodowany zarazami, które zdziesiątkowały ludność największych i najlepiej rozwiniętych miast. Do tego kryzysu przyczyniły się również konsekwencje wojen, zwłaszcza wojny stuletniej między Francją a Anglią. Wszystkie te okoliczności doprowadziły do zniwelowania różnic między młodymi krajami Europy Wschodniej a bardziej zaawansowanymi państwami Zachodu, bardziej zakorzenionymi w dziedzictwie cywilizacji klasycznej.
Na ziemiach polskich przemiany te były szczególnie widoczne za panowania Kazimierza Wielkiego (1333 – 1370), syna Władysława Łokietka. W okresie tym umocniła się pozycja Polski na arenie międzynarodowej oraz nastąpił wielki rozwój gospodarczy, kulturalny i urbanistyczny. Kazimierz kontynuował politykę ojca, dążąc do utrwalenia unii ziem polskich i poszerzenia granic swego królestwa. Podstawą jego działalności była przyjaźń z panującą na Węgrzech dynastią Andegawenów oraz współpraca z kurią awiniońską. Dzięki umiejętnej dyplomacji i cenie pewnych ustępstw udało mu się uniknąć wojny z dwoma najpotężniejszymi rywalami, Czechami i Zakonem Krzyżackim. W 1339 r. zawarł umowę z królem węgierskim Karolem Robertem, zgodnie z którą w przypadku bezpotomnej śmierci Kazimierza tron polski obejmie ród Andegawenów.
Mimo korzystnego wyroku sądu papieskiego, jego próba odzyskania ziem zajętych przez Zakon Krzyżacki nie powiodła się dzięki wsparciu udzielonemu mu przez króla czeskiego Jana Luksemburczyka. W 1343 r. Kazimierz Wielki został zmuszony do podpisania z Zakonem Krzyżackim w Kaliszu układu oddającego im część Pomorza wraz z miastem Gdańsk w zamian za zwrot Kujaw i Dobrzynia. Na mocy tego traktatu krzyżowcy uznali króla Polski za założyciela Zakonu. W ten sposób zawarto stosunkowo trwały i długotrwały pokój z Krzyżakami, co pozwoliło polskiemu monarchy działać z większą swobodą w innych regionach.
Na mocy wcześniejszego porozumienia, po śmierci Bolesława Trojdenowicza, księcia halicko-włodzimierskiego, Kazimierz otrzymał w 1349 r. kilka księstw ruskich. W tym samym roku zajął również Lwów. Mniej szczęścia miał ze Śląskiem, którego nie udało mu się przywrócić Koronie.
Kazimierz wiele energii poświęcał rozwojowi gospodarczemu kraju, sprzyjał kolonizacji rolnictwa przez dzierżawców, nadał miastom przywileje i dbał o handel międzynarodowy, do czego bardzo przyczynił się po aneksji Rusi. Ponieważ ekspansja turecka ograniczyła handel ze Wschodem w basenie Morza Śródziemnego, na znaczeniu zyskały szlaki kontynentalne prowadzące z Azji do Europy Zachodniej przez Polskę. Dzięki temu handlowi bogacili się kupcy krakowscy, wrocławscy i lwowscy.
Pokój z krzyżowcami sprzyjał handlowi z Toruniem i Gdańskiem, który w tym okresie miał głównie charakter tranzytowy. Rywalizacja miast pruskich z Krakowem i innymi miastami Małopolski, które spierały się o ten dochodowy handel, doprowadziła do serii wojen, w których Kazimierz zdecydowanie wspierał kupców osiadłych na jego ziemiach.
Monarcha wiele uwagi poświęcał także administracji państwowej i domenom królewskim, których dobre zarządzanie poważnie zwiększało dochody królewskiego skarbca.
W czasach Kazimierza Wielkiego Polska miała powierzchnię 270 000 km2, nie licząc ziem dopływowych. Populacja znacznie wzrosła i szacuje się, że oscylowała między 2 a 2,5 mln mieszkańców.
Wzrosła też liczba i zamożność miast. W największych ośrodkach miejskich rzemiosło osiągnęło wysoki stopień specjalizacji. Rolnictwo bardzo się rozwinęło, a zamożność ludności wiejskiej wzrosła. Miasta tamtych czasów były wielkim tyglem narodowościowym. Większość jego mieszkańców stanowili Polacy, Niemcy i Żydzi, rzadziej Włosi, Czesi i Węgrzy. We Lwowie istniała znaczna mniejszość Ormian. Po inkorporacji Rusi monarchia Kazimierza Wielkiego stała się państwem wielonarodowym, podobnie jak sąsiednie Węgry, państwo krzyżackie i Litwa.
Kazimierz Wielki był monarchą inteligentnym i świadomym celu. Rządził twardą ręką, szukając poparcia drobnej szlachty i burżuazji przeciwko arystokracji. Przywiązywał dużą wagę do ustawodawstwa. Wydany przez niego kodeks dla Małopolski, zwany Statutem Wiślickim, stał się podstawą późniejszej kodyfikacji prawnej Polski.
Na koniec należy wspomnieć o wsparciu króla dla sztuki i ogólnego postępu jego królestwa. Później o Kazimierzu Wielkim mówiono, że „zastał Polskę drewnianą i odbudował ją z kamienia”. Bogactwo skarbu królewskiego pozwoliło mu na budowę licznych zamków i otoczenie wielu miast murami obronnymi, co poprawiło zdolności obronne kraju. Kolejną kwestią, którą zajął się król, była reforma organizacji wojskowej.
Spośród inicjatyw kulturalnych podjętych przez Kazimierza Wielkiego w ostatnim okresie jego panowania, bezsprzecznie najważniejszym jest założenie Uniwersytetu Krakowskiego w 1364 r. Należy jednak zaznaczyć, że Kazimierz nie zaniedbywał także ogólnego rozwoju oświaty, gdyż za jego czasów w różnych miastach powstały liczne szkoły, wzbogaciły się biblioteki, a pismo znacznie się rozpowszechniło.
Panowanie Ludwika Węgierskiego (1370-1382), następcy Kazimierza na mocy układu z rodem Andegaweńskim, jest z wielu punktów widzenia zaprzeczeniem dzieła jego poprzednika. Ludwik był całkowicie oddany sprawom politycznym Węgier i rządził Polską przez swoich przedstawicieli i matkę. W 1374 r. wydał w Koszycach wielki przywilej dla polskiej szlachty, chcąc tym samym potwierdzić swoją popularność i zapewnić sukcesję tronu polskiego jednej ze swoich córek. W przywileju tym, który zapoczątkował długi szereg przywilejów uzyskanych później przez szlachtę, król zrzekł się podatków od ziem szlacheckich, zadowalając się jedynie dziesięciną z gruntów chłopskich. Nałożenie nowych danin uzależniało go od zgody szlachty. Wkrótce potem rozszerzył ten przywilej na duchowieństwo.
Na Rusi Ludwik kontynuował politykę Kazimierza Wielkiego, propagując kolonizację dzierżawców i nadawanie ziemi polskiej szlachcie. W 1375 założył katolickie arcybiskupstwo w Haliczu (później przeniesione do Lwowa) oraz różne biskupstwa. Przypomnijmy, że Kazimierz Wielki przed śmiercią przywrócił metropolię obrządku wschodniego, podporządkowaną patriarsze Konstantynopola.
Źródło: „Rysunek historyczny Polski”,
Biblioteka im. Ignacego Domeyki
Transkrypcja: Honorio Szelagowski
Dyrektor Prasowy CiPol
