Kto umożliwił odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku?
Aktualności
CZĘŚĆ 1
„11 listopada 1918, 100 lat temu, Polska odzyskała suwerenność, wiedząc, jak inteligentnie wykorzystać szczęśliwą historyczną okoliczność, która nastąpiła pod koniec I wojny światowej (klęska państw centralnych i rewolucja październikowa w Rosji). W ten sposób odzyskanie niepodległości Polski, o którą walczyło tyle pokoleń Polaków, stało się faktem. Zwycięstwo Polski nad bolszewikami w 1920 r. nie tylko uratowało Polskę przed groźbą okupacji, ale także uniemożliwiło Armii Czerwonej szerzenie komunizmu w całej Europie.
Trochę historii…
W listopadzie 1918 roku, po 123 latach nieobecności na europejskich mapach politycznych, Polska odzyskała niepodległość (po podziale między Prusy, Austro-Węgier i Rosję). Wynikało to przede wszystkim z wytrwałości i oddania aktywnej części społeczeństwa polskiego, która w okresie pańszczyzny przekazywała wierność językowi i kulturze narodowej nowym pokoleniom młodych Polaków. W latach I wojny światowej (1914-1918) na spektrum politycznym pojawiły się okoliczności sprzyjające „kwestii polskiej”. Zaborcy starli się ze sobą, łamiąc wcześniejszą solidarność z problemem polskim.
Mimo ponad stuletniej niewoli, krwawego stłumienia powstań narodowych, represji politycznych, systemu karnego carskiej Rosji oraz powstania na przełomie wieków polityki rusyfikacji i germanizacji, Polacy nie porzucili marzeń o odzyskaniu niezależność. Polskie elity na różne sposoby starały się zaszczepić w polskich chłopach i robotnikach świadomość narodową. Rozwijały się różne formy samokształcenia i starano się utrzymać język polski w systemie szkolnym. Program odbudowy państwa polskiego umieściły w swoim programie wszystkie główne polskie partie polityczne. Ośrodkiem polskiej aktywności narodowej stał się region Galicji, cieszący się od lat 60. XIX w. szeroką autonomią polityczną.
Schronili się tam działacze prześladowani przez Rosjan, polskie partie polityczne działały swobodnie, a język polski był powszechnie używany w szkolnictwie, administracji i sądownictwie. Polskie uroczystości narodowe były hucznie obchodzone, jak rocznica wybuchu buntów narodowych czy uchwalenie Konstytucji 3 maja.
Polskie nadzieje na odzyskanie niepodległości wzrosły pod koniec stulecia, kiedy zaczęły się rozszerzać spory między zaborcami, Rosją z jednej strony a Niemcami i Austro-Węgrami z drugiej. Wybuchające wówczas liczne kryzysy międzynarodowe (m.in. w Maroku czy na Bałkanach) urzeczywistniały wizję wojny paneuropejskiej, a co za tym idzie umiędzynarodowienia kwestii polskiej. Odpowiednie przygotowanie do takiego konfliktu szybko stało się koniecznością. W 1908 roku Józef Piłsudski i jego wspólnicy założyli we Lwowie Związek Walki Czynnej. Wkrótce w całej Galicji zaczęły powstawać organizacje paramilitarne (m.in. Związek Strzelecki Polski), mające na celu szkolenie wojskowe młodych Polaków i przygotowanie ich do walki o niepodległość.
Latem 1914 roku, na początku wojny, Polacy stanęli przed dylematem wyboru stron konfliktu. Niektórzy, w tym Józef Piłsudski, wiązali swoje nadzieje na odbudowę Rzeczypospolitej z państwami centralnymi. Ostatecznie powstały ochotnicze legiony polskie, które walczyły u boku armii Wojsk Centralnych. Inni (np. Roman Dmowski) postrzegali Imperium Rosyjskie i jego sojuszników na Zachodzie jako mocarstwa, które mogą zjednoczyć ziemie polskie i na dłuższą metę przywrócić Polsce niepodległość. Dla setek tysięcy Polaków zmobilizowanych w armiach krajów w podziale wojna miała charakter bratobójczy. Dodatkowo sama wojna przyczyniła się do ogromnych zniszczeń mienia, ponieważ setki tysięcy ludzi zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów i zostania uchodźcami.
W pierwszych dniach wojny Polacy chwycili za broń, demonstrując światu swoje prawo do własnego kraju. 6 sierpnia 1914 r. Józef Piłsudski poprowadził swoją I Kompanię Kadrową przez granicę rosyjsko-rosyjską (sic!), wkraczając z wojskiem na tereny zaboru rosyjskiego. Wkrótce potem w Galicji zaczęły formować się legiony polskie. W ciągu jednego roku legiony rozrosły się do trzech brygad, liczących w sumie od dwudziestu do dwudziestu pięciu tysięcy żołnierzy. Wkrótce dowództwo I Brygady objął Józef Piłsudski. Od 1914 do 1916 Legiony walczyły na terenach Małopolski, Karpat Wschodnich, Lublina i Wołynia. Zwolennicy odbudowy Polski przy pomocy mocarstw centralnych powołali latem 1914 r. Naczelny Komitet Narodowy z siedzibą w Krakowie. Na przeciwległym biegunie strony pragnące współpracować z Ententą, spotykając się w Warszawie w listopadzie 1914 r., utworzyły Komitet Narodowy Polski, którego jednym z liderów był Roman Dmowski. Wraz z armią rosyjską powstała niewielka jednostka, licząca zaledwie około tysiąca ochotników. Nazywano go Legionem Puławskim.
W 1915 r. w wyniku zajęcia Warszawy przez Niemców Komitet Narodowy Polski przeniósł się do Piotrogrodu, a Legion Puławski, który poniósł dotkliwe straty, prawie przestał istnieć. Dwa lata później, gdy Rosja została pokonana przez rewolucję, Dmowski przeniósł się do Francji, gdzie w Paryżu utworzono kolejny komitet. Wkrótce stał się głównym orędownikiem „kwestii polskiej” w obozie ententy, przyjmując swoistą rolę rządu na uchodźstwie. We Francji, na początku wojny, sformowano niewielki szwadron Polaków-ochotników, tzw. „Bajończyków”.
Długo oczekiwany przełom w sprawach „kwestii polskiej” nastąpił w listopadzie 1916 r. Wtedy to cesarze niemieccy i austriaccy ogłosili odrodzenie państwa polskiego na ziemiach odebranych Rosji (w ustawie z 5 listopada). Był to przełom w „spisku milczenia” w sprawie polskiej. Kilka miesięcy później rosyjski car został obalony. Nowe władze rosyjskie oficjalnie uznały prawo Polaków do samostanowienia. Wkrótce Francuzi i Brytyjczycy zdecydowali się pójść w ich ślady. Zdając sobie sprawę, że państwa centralne nie są gotowe do przyznania Polsce prawdziwej niepodległości, Piłsudski zerwał z nimi współpracę iw rezultacie trafił do więzienia. Legiony zostały rozwiązane…”.
Źródło: Związek Polaków Republiki Argentyńskiej (UPRA)
Tekst: Piotr Szlanta
