W latach I wojny światowej (1914-1918)
Aktualności
Wybuch I wojny światowej rozbudził nadzieje Polaków. Wydawało się, że wojownicza pożoga państw okupacyjnych urzeczywistniła aspiracje narodu, który choć pozbawiony własnego państwa, rozczłonkowany i poddany wynarodowieniu, zdołał jednak zachować swoją osobowość. Ale nadzieje te nie od razu się spełniły. Państwa, które były w stanie wojny, milczały. Jedynie naczelny dowódca wojsk rosyjskich złożył nieprecyzyjne obietnice, które choć nigdy nie zostały zrealizowane, przyczyniły się do wzmocnienia ugrupowania prorosyjskiego.
Po drugiej stronie frontu starania Józefa Piłsudskiego o wzniecenie powstania narodowego przeciwko Rosji nie przyniosły rezultatu. Jego oddziały dały kadry do stworzenia autonomicznej polskiej formacji wojskowej, Legionów Polskich, która miała walczyć pod jego dowództwem w ramach armii austriackiej.
Po raz pierwszy od upadku powstania listopadowego polskie oddziały regularne podjęły walkę z caratem. Ale wielkie nieszczęście polegało na tym, że polski żołnierz musiał walczyć jednocześnie z trzema okupantami, w których oddziałach byli także Polacy. Formacja podobna do Legionów istniała przez krótki czas w armii rosyjskiej.
W 1915 r. ziemie dywizji rosyjskiej zajęły wojska niemieckie i austro-węgierskie. Trudności wojny i konieczność rekrutacji nowych wojsk skłoniły państwa centralne do ogłoszenia w listopadzie 1916 r. przyszłej restytucji zależnego od nich królestwa polskiego. Określili także organy tego przyszłego państwa: Tymczasową Radę Państwa, a następnie Radę Regencyjną. Jednak jego kalkulacje dotyczące rekrutacji ochotników do wojska poszły na marne. Ponadto plany nowych władców tych ziem polskich coraz wyraźniej ujawniały swój imperialistyczny charakter. Fakt przyjęcia niektórych polskich postulatów, a zwłaszcza kwestii językowej, stworzenia polskiego szkolnictwa i ograniczenia systemu represji stosowanych przez władze carskie na ziemiach polskich, nie stał na przeszkodzie systematycznemu grabieży kraju, rekwizycje żywności i surowców oraz zniszczenie przemysłu. Brutalność okupantów Polski, masowe wywózki na roboty przymusowe i inne akty przemocy tylko wzmagały opór ludności.
Tymczasem sprawa polska zyskała międzynarodowy rozgłos. Na początku 1917 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson opowiedział się za prawem narodu polskiego do posiadania własnego państwa. Upadek caratu w Rosji miał ogromne znaczenie dla sprawy Polski. Petersburska Rada Delegatów Robotniczych opowiedziała się za prawem Polski do niepodległości. Potwierdził to, choć z pewnymi istotnymi zastrzeżeniami, rosyjski rząd księcia Lwowa. W Europie Zachodniej we włoskim parlamencie odbyła się pierwsza propolska demonstracja. Rozwój wydarzeń w Rosji przyczynił się do tego, że ugrupowania polityczne nastawione dotychczas na współpracę z państwami centralnymi przeciwko caratowi postanowiły zmienić swój punkt widzenia. Frakcja Rewolucyjna PPS i Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” (chłopskie) podjęły się zorganizowania konspiracyjnej działalności przeciwko okupantowi. Legiony Piłsudskiego zostały rozwiązane, a wielu ich żołnierzy (Legiony liczyły niekiedy do 30 tys. ludzi), którzy odmówili dalszej współpracy z państwami centralnymi, zostało internowanych. Niemcy uwięzili także Piłsudskiego i jego najbliższego współpracownika Kazimierza Sosnkowskiego. Polska Organizacja Wojskowa (POW), prowadzona do tej pory w sposób na wpół konspiracyjny przez zwolenników Piłsudskiego, przystąpiła do konspiracji i wystąpiła przeciwko Niemcom i Austriakom. Latem 1917 r. zwolennicy „pasywizmu”, którzy już wówczas pokładali nadzieje w mocarstwach zachodnich, powołali w Paryżu Komitet Narodowy uznany przez koalicję za oficjalną reprezentację polską kierującą politycznym kierunkiem armii polskiej. powstał we Francji. Przewodnictwo w tym Komitecie powierzono Romanowi Dmowskiemu. W ostatniej fazie wojny 7 dobrze przygotowanych i wyposażonych polskich dywizji pod dowództwem gen. Józefa Hallera walczyło z Niemcami na froncie zachodnim.
Obalenie burżuazyjnego Rządu Tymczasowego w Rosji i utworzenie władzy radzieckiej miało dalekosiężny wpływ na sprawę polską. Do władzy doszła partia, która – głosząc sformułowaną przez Lenina w 1903 r. ideę samostanowienia narodów – bez zastrzeżeń uznała prawo Polski do niepodległości i wyraziła je zarówno w swoich praktycznych działaniach, jak i aktach prawnych, takich jak Deklaracja Praw Narodów Rosji, Dekret o pokoju itp. Rewolucja socjalistyczna uwolniła jednocześnie państwa koalicyjne, a zwłaszcza Francję, od zobowiązań wobec poprzednich rządów Rosji. Była cała seria wypowiedzi na temat sprawy polskiej, z których najbardziej znana była wypowiedź Wilsona. W punkcie 13 swojego „Przesłania pokoju” Wilson zauważył, że jednym z celów wojny koalicyjnej było odtworzenie niepodległej Polski z dostępem do morza. W przypadku Francji, która utraciła antyniemieckiego sojusznika w Rosji, utworzenie niepodległego państwa polskiego stało się koniecznością. Po upadku caratu w Rosji wyraźnie ujawniły się aspiracje wschodniej ekspansji państw centralnych. Świadczy o tym układ z Ukrainą (uzależnioną od tych państw) sformalizowany w lutym 1918 r. w Brześciu. Na mocy tego traktatu część ziem Królestwa Polskiego została scedowana na Ukrainę. Działania takie spotkały się ze sprzeciwem polskiego społeczeństwa. Cała Polska powstawała w proteście ze strajkami, demonstracjami i aktami sabotażu. Znacznie zmniejszała się liczba zwolenników kolaboracji z państwami centralnymi. Nawet Rada Regencyjna, rzekoma najwyższa władza Królestwa Polskiego, wyraziła chęć zerwania z zaborcami i uzyskania autonomicznej większości.
Źródło: „Przegląd historyczny Polski”,
Biblioteka Polska Ignacego Domeyki
Transkrypcja: Honorio Szelagowski,
Dyrektor prasowy CiPol
