Ucisk i walka o niepodległość
Aktualności
Po podziale państwa polskiego trzy mocarstwa okupacyjne liczyły na to, że zaanektowane ziemie zostaną szybko zasymilowane jako integralna część ich państw. Każde z nich wprowadziło własne ustawodawstwo i system administracyjny, usunęło polską szlachtę i arystokrację z administracji wyższego i średniego szczebla, wprowadziło pobór do armii i podniosło podatki. Prusy i Austria podjęły także politykę germanizacji aparatu administracyjnego i szkół. Zaborcy wzmocnili i scentralizowali administrację, ale utrzymali uprzywilejowaną pozycję społeczną i ekonomiczną szlachty oraz gwarantowali podwaliny ustroju feudalnego. W części zaboru rosyjskiego pańszczyzna nasiliła się, natomiast na ziemiach zajętych przez Prusy i Austrię pańszczyzna chłopów stała się bardziej znośna dzięki możliwości interwencji urzędników państwowych w sporach między chłopem a obszarnikiem. , a także system dzierżawy gruntów publicznych.
Najbardziej patriotyczne grupy społeczne, głównie drobnoszlachta i burżuazja, nie wyrzekły się dążeń niepodległościowych, ufając przede wszystkim w zwycięstwo rewolucyjnej Francji nad państwami okupacyjnymi. Z kolei najbardziej radykalne ruchy pokładały nadzieje w narodowym powstaniu zbrojnym, któremu towarzyszyły głębokie reformy społeczne. Od 1795 r. niektórzy z przywódców powstania kościuszkowskiego zaczęli organizować spiski w zaborach Austrii i Rosji, jakobin Franciszek Goszkowski rozpoczął nawet kampanię antyfeudalną wśród chłopów podlaskich. Krajowi spiskowcy pozostawali w ścisłym kontakcie z grupami emigracyjnymi we Francji oraz z uwolnionym przez cara Pawła I Tadeuszem Kościuszką, który po krótkim pobycie w Stanach Zjednoczonych osiadł we Francji w 1798 r. .
Dzięki staraniom emigrantów przed rządem francuskim i konieczności skompletowania wojsk francusko-włoskich walczących z Austrią w północnych Włoszech, polscy patrioci zdołali tam sformować jednostki wojskowe. Na podstawie porozumienia z rządem Republiki Lombardzkiej gen. Jan Henryk Dąbrowski zorganizował tam w 1797 r. dwa legiony pomocnicze, gwarantując we wspomnianym porozumieniu ich narodowy charakter oraz możliwość powrotu do Polski z bronią i zaopatrzeniem. Legiony Dąbrowskiego brały udział wraz z wojskami francuskimi w kampanii włoskiej, a później przyczyniły się do ustanowienia francuskiego panowania na półwyspie. Inna polska formacja, Legion Dunajski, zorganizowany w 1799 r. przez gen. Karola Kniaziewicza, walczył u boku Francuzów w Niemczech i wyróżnił się wspaniałą szarżą w bitwie pod Hohenlinden (1800), która zadecydowała o zwycięstwie Francji nad drugą koalicją. . Pokój podpisany przez Francję ze wszystkimi jej wrogami zniweczył nadzieje Polaków na uzyskanie niepodległości narodowej z pomocą tego kraju.
Niektórzy z najaktywniejszych przywódców poświęcili się teraz całkowicie ożywieniu kultury i gospodarki w okupowanym kraju. Rozwijało się szkolnictwo, podejmowano badania historyczne, językoznawcze i literackie, powstawały muzea, powstało w Warszawie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Głęboko patriotyczne i postępowe nurty oświeceniowe, które przyczyniły się do nowego odrodzenia kulturalnego w Polsce i zadecydowały o jej przyszłości, wciąż były żywe w kulturze polskiej. Obrona języka polskiego i zjednoczenie Polaków z różnych zaborów w tym samym dziedzictwie kulturowym stanowiły podstawy, które pozwoliły Polakom na stworzenie nowoczesnego narodu pomimo braku własnego państwa. Przypomnijmy sobie słowa Stanisława Staszica: „Naród największy może upaść, tylko haniebny degenerat”.
W latach 1803-1805 liberalny polski arystokrata Adam Jerzy Czartoryski, przyjaciel cara Aleksandra I i minister spraw zagranicznych Rosji, podjął próbę odbudowy państwa polskiego w ramach Imperium Rosyjskiego. Fiasko jego planów i nowe wojny napoleońskie ponownie wzmocniły orientację profrancuską.
Dzięki zwycięstwom Francji nad Prusami i Rosją w latach 1806 – 1807 oraz zdecydowanym wysiłkom narodu polskiego w 1807 r. powstało Księstwo Warszawskie, które trwało do 1813 r. Obejmowało ono większość ziem zajętych wcześniej przez Prusy i stanowiło podstawowa forma państwa o większej autonomii w okresie post-dystrybucyjnym. Księstwo Warszawskie było ściśle związane z osobą cesarza Francji i było najważniejszym wydarzeniem politycznym stawiającym pod znakiem zapytania na arenie międzynarodowej traktaty rozbiorowe Polski. Konstytucja Księstwa, ogłoszona przez Napoleona w 1807 r., wprowadziła po raz pierwszy na ziemiach polskich pewne elementy prawne państwa burżuazyjnego. Zniosła nierówność klasową wobec prawa i rozszerzyła prawa polityczne na burżuazję i chłopów, znosząc osobistą niewolę chłopów i ich przynależność do ziemi, chociaż w najmniejszym stopniu nie dotykała tytułu własności obszarników. W Księstwie Warszawskim ogłoszono nowoczesne prawo cywilne oparte na Kodeksie Napoleona.
Z Księstwem Warszawskim wiązali polscy patrioci trzech zaborów. Wielu z nich przekradało się przez granicę, by wstąpić do polskiego wojska lub pracować w administracji, licząc na rychłe wyzwolenie kraju. Istnienie Księstwa utwierdziło w znacznej części społeczeństwa przekonanie, że można zwycięsko walczyć o niepodległość i unieważnić dystrybucje, jednocześnie przyspieszyło proces kształtowania się nowoczesnego społeczeństwa i państwa, zapoczątkowany już w drugiej połowie. z XVIII wieku.
W 1809 r. w bitwie pod Raszynem młode wojska Księstwa Warszawskiego skutecznie oparły się najazdowi wojsk austriackich dwukrotnie liczniejszych niż zamierzające zlikwidować Księstwo. Naczelny wódz wojsk polskich książę Józef Poniatowski wyzwolił Kraków, Zamość i inne zaanektowane przez Austrię prowincje, które na mocy pokoju austriacko-francuskiego zostały później włączone do Księstwa.
Klęska Napoleona w kampanii rosyjskiej 1812 r. i jego ostateczny upadek w 1815 r. przesądziły losy Księstwa. Zgodnie z ustaleniami kongresu wiedeńskiego w 1815 r. część terytorium Księstwa Warszawskiego została przekazana Prusom (Toruń, Poznań i Bydgoszcz), a prowincja krakowska stała się „wolnym miastem” pod zwierzchnictwem trzech zaborców, przyjmując nazwę Rzeczypospolitej Krakowskiej. Pozostałe tereny Księstwa Warszawskiego zachowały własną jednostkę państwową, z jej sejmem, rządem, wojskiem, skarbem, ustawodawstwem i administracją, tworzące Królestwo Polskie. Wiązało się to z Cesarstwem Rosyjskim poprzez unię personalną, koronację cara na króla Polski, choć w 1815 r. uzyskał liberalną konstytucję.
Źródło: „Rysunek historyczny Polski”,
Biblioteka im. Ignacego Domeyki
Transkrypcja: Honorio Szelagowski
Dyrektor prasowy CiPol
